Zielona gospodarka


Rola rolnictwa w ochronie klimatu

2010-04-09
Znaczenie rolnictwa dla ochrony klimatu zależy zarówno od wielkości obszaru, na którym prowadzona jest produkcja, jak i specyfiki tego sektora – jest to ten zakres działalności człowieka, poprzez który można w szerokim zakresie wpływać na warunki i kształtować procesy przyrodnicze.
Znaczny udział w emisji, zwłaszcza metanu i podtlenku azotu wskazuje, że podejmowanie działań w sektorze rolniczym jest sprawą ważną. Można wskazać trzy główne kierunki działań w rolnictwie, które mogą przyczynić się do skuteczniejszej ochrony klimatu (Karaczun, 2006, Smith i in., 2007):
  1. Ograniczanie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery.
  2. Zwiększanie ilości wiązanego w biosferze węgla.
  3. Unikanie emisji gazów cieplarnianych.
Do najważniejszych działań w rolnictwie, mających na celu ochronę klimatu, zaliczyć należy:

1. Niektóre zmiany w agrotechnice1:
  • działania na rzecz zwiększenia efektywności wykorzystania nawozów azotowych. Można to osiągnąć na przykład poprzez zastosowanie ulepszonej technologii stosowania azotu, dopasowanie zaopatrzenia w azot do zapotrzebowania roślin, odpowiednie systemy maksymalizacji wykorzystywania odchodów zwierzęcych w uprawie roślin, pozostawianie resztek roślinnych, zawierających azot na polu, czy wreszcie zmniejszanie zużycia nawozów azotowych. Niezwykle ważne jest prowadzenie nawożenia w oparciu o plany nawozowe i na podstawie potrzeb nawozowych uprawianych roślin;
  • przestrzeganie właściwego płodozmianu i wprowadzanie wsiewek międzyplonowych, które powodują zwiększenie wiązania węgla w biosferze i mogą ograniczać zapotrzebowanie gleb na mineralne nawozy azotowe;
  • stosowanie technik uprawy bezorkowej, co pozwala na zmniejszenie strat węgla z gleby i ogranicza emisji N2O;
  • poprawa efektywności technik nawadniania i irygacji. Około 18% powierzchni upraw na świecie jest sztucznie nawadnianych często w sposób nieefektywny, co prowadzi do strat energii i może powodować wzrost emisji podtlenku azotu z tych terenów;
  • zwiększanie wiązania węgla przez biomasę, na przykład poprzez większą ilość próchnicy, zawartej w glebach utyków rolnych, wspieranie upraw wieloletnich (sady, szkółki roślin ozdobnych). Szczególną rolę odgrywać tu będą działania na rzecz wprowadzania nowych i ochrony istniejących zadrzewień śródpolnych, użytków ekologicznych, trwałych użytków zielonych.
2. Zmiany w sposobie hodowli zwierząt2:
  • poprawa technik karmienia zwierząt. Może być to dokonane na przykład poprzez lepsze zbilansowanie dawek pokarmowych, zapewniające lepsze wykorzystywanie pasz, w tym eliminowanie z nich zbędnych ilości aminokwasów oraz dodawanie do paszy preparatów, wiążących związki azotowe, które są źródłem emisji N2O;
  • doskonalenie systemów utrzymania zwietrz gospodarskich. Może być to dokonane poprzez dodawanie do odchodów i ściółek preparatów biotechnologicznych, ograniczających emisje N2O, zmniejszanie powierzchni parowania odchodów z legowisk i ściółek;
  • obniżanie emisji CH4 z przechowywanego obornika i gnojowicy dzięki obniżaniu temperatury składowanych odchodów poprzez odzysk i kumulację energii cieplnej czy też budowę instalacji do odzysku biogazu z fermentacji gnojowicy.
3. Wspieranie bioenergii i efektywnego wykorzystania energii3:
  • promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE). Rolnictwo może być źródłem surowców odnawialnych do produkcji energii (uprawy energetyczne, biopaliwa), istnieje także możliwość wykorzystywania OZE jako źródła energii wykorzystywanego w produkcji rolniczej;
  • stosowanie zachęt do wdrażania inwestycji energooszczędnych w rolnictwie. Działania w tym zakresie są typowymi pracami o podwójnej korzyści – pozwalają nie tylko na ograniczanie wielkości emisji, ale przynoszą korzyść osobom je podejmującym. Chociaż rolnictwo nie należy do bardzo energochłonnych działów gospodarki, to jest w nim wiele możliwości podniesienia efektywności wykorzystania energii, między innymi w hodowli zwierząt, w uprawie pod osłonami czy przy pracach uprawowych. 

Powyższe przykłady działań nie wyczerpują wszystkich możliwych sposobów ochrony klimatu w działalności rolniczej, wskazują jednak na szeroki zakres możliwych działań, których wdrożenie może przyczynić się do skutecznej ochrony klimatu. Wiele z tych działań – jak to będzie napisane niżej – może być także zastosowane w Polsce.

Rys. 1. Globalny potencjał redukcji emisji (lub pochłaniania węgla) gazów szklarniowych związany z różnymi kierunkami działalności rolniczej

Źródło: Smith i in., 2007.
Legenda: Uprawy polowe – wdrażanie metod uprawy korzystnych z punktu widzenia ochrony klimatu.
TUZ i wypasanie – właściwe metody gospodarowania na pastwiskach i trwałych użytkach zielonych.
Gleby organiczne – dostosowywanie metod uprawy do wymogów ochrony gleb organicznych.
Grunty zdegradowane – przywracanie walorów użytkowych gruntom zdegradowanym.
Ryż – wdrażanie metod uprawy ryżu korzystnych z punktu widzenia ochrony klimatu.
Hodowla – zmiany w sposobie żywienia i hodowli zwierząt.
Nawadnianie – zwiększenie efektywności nawadniania.
Nawozy naturalne – dostosowanie metod nawożenia nawozami naturalnymi do potrzeb ochrony klimatu.

Potencjał redukcji gazów cieplarnianych w rolnictwie

Analizy IPCC4 wskazują, że potencjał ograniczania ilości węgla w atmosferze (poprzez ograniczanie emisji i wiązanie węgla w biomasie) jest w rolnictwie większy niż w energetyce i przemyśle – zarówno w odniesieniu do działań, które mogą być zrealizowane stosunkowo niskim kosztem (od poniżej 20 US$ do maksymalnie powyżej 100 US$ za tonę zredukowanej emisji CO2eq). Jedynym sektorem, w którym istnieje większa niż w produkcji rolnej możliwość działania na rzecz ochrony klimatu, stwierdzono w budownictwie i gospodarce komunalnej.

Potencjał ograniczenia emisji gazów szklarniowych z rolnictwa szacowany jest na 1,5-4,3 Gt CO2eq rocznie (w zależności od kosztu takiej redukcji: przy akceptowanym koszcie redukcji emisji dwutlenku węgla w wysokości 20 $/t CO2eq potencjał światowy wynosi około 1,54-1,64 mld ton, przy akceptowanej cenie na poziomie 100 $/t CO2eqpotencjał redukcyjny sięga 4,03-4,34 Gt CO2eq rocznie). Potencjał redukcyjny związany z wdrażaniem metod produkcji rolniczej przyjaznych klimatowi wskazano na rysunku 1.

Na podstawie powyższego przeglądu można w pewnym uproszczeniu wskazać, że działania na rzecz ochrony klimatu w działalności rolniczej mogą mieć charakter znaczących zmian w kierunkach i sposobie prowadzonej działalności rolniczej (np. zmiana terenów uprawnych na trwałe użytki zielone, wprowadzanie zadrzewień i zalesień gruntów rolnych, wdrażanie rolnictwa ekologicznego i organicznego), jak też subtelniejszych modyfikacji, dotyczących przede wszystkim stosowanych w technologiach produkcji (np. wprowadzanie roślin motylkowych do płodozmianu, gospodarka resztkami pożniwnymi, stosowanie odpowiednich rodzajów nawozów i technologii nawożenia etc.).

Krajowa polityka ochrony klimatu a sektor rolniczy

Pomimo znacznego potencjału dla działań na rzecz ochrony klimatu, jakie istnieją w dziedzinie rolniczej, polska Polityka ochrony klimatu5 traktuje ten sektor w sposób marginalny. Wskazuje jedynie, że należy dążyć do:
  • racjonalnego użytkowania ziemi;
  • promocji rolnictwa ekologicznego;
  • upowszechniania doradztwa rolniczego w zakresie stosowania zasad dobrej praktyki rolniczej, zastosowania energooszczędnych technologii w produkcji rolniczej, wprowadzania niekonwencjonalnych źródeł energii w rolnictwie i na obszarach wiejskich;
  • zalesiana gruntów rolnych.
Podobnie lakonicznie do sektora rolniczego odnosi się Polityka ekologiczna państwa6, wskazując co prawda na konieczność wdrażania celów ochrony klimatu do polityki klimatycznej, ale nie przedstawiając żadnych instrumentów, w jaki sposób powinno być to realizowane. Dlatego istnieje niebezpieczeństwo, że ogromny potencjał, jaki istnieje w sektorze rolniczym dla ograniczania emisji gazów cieplarnianych i zwiększania wiązania węgla w biomasie, może zostać niewykorzystany.


Przypisy:
Obszary rolnicze zajmują ok. 37% powierzchni lądów na świecie.
1. Karaczun Z.M., „Wpływ rolnictwa na zmiany klimatu, jak możemy go ograniczyć?” [w:] Zmiany klimatu a rolnictwo i obszary wiejskie, Sadowski M., Wilkin J., Kołomyjska I., Karaczun Z.M., Witeska K., (red.), Wyd FDPA. Warszawa 2008, s. 63-74.
2. Karaczun Z.M., Ibidem.
3. Ibidem.
4. Synthesis Report, IPCC, 2007, dostępny na www.ipcc.ch/ipccreports/ar4-syr.htm
6. Polityka ochrony klimatu, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2002. Podstawowym, długoterminowym celem tej polityki jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w 2020 roku o 40% w porównaniu do przyjętego przez Polskę roku bazowego (1988 r.).
7. Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z perspektywą do 2010 roku, maszynopis, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2003.


Dr inż. Zbigniew M. Karaczun

Tekst pochodzi z publikacji "Zmiany klimatu są faktem" przygotowanej w ramach projektu realizowanego przez CSM we współpracy z InE w roku 2008: "Polityka klimatyczna: zmiany klimatu w świadomosci obywateli" z funduszy European Climate Foundation. 

źródło: Centrum Stosunków Międzynarodowych, fot.www.sxc.hu
www.csm.org.pl