Nowy raport CAN-Europe pokazuje niewykorzystany potencjał funduszy UE na rzecz neutralności klimatycznej i wzywa do istotnych zmian w sposobie wydatkowania funduszy.

Przejście na neutralność klimatyczną wymaga poważnych długoterminowych inwestycji w infrastrukturę zielonej energii. A publiczne i prywatne inwestycje w efektywność energetyczną i energię odnawialną mają kluczowe znaczenie dla zapewnienia trwałego ożywienia gospodarczego po kryzysie związanym z pandemią. Jednak nowy raport pokazuje, jak mało krajów Unii wykorzystuje do tego celu istniejące fundusze rozwoju regionalnego Unii. Ponieważ budżet unijny jest najlepiej przygotowany do wspierania ożywienia gospodarczego, państwa członkowskie muszą uczynić z działań na rzecz klimatu znacznie większy priorytet w ramach przyszłych wydatków z funduszy UE.

Państwa członkowskie Unii starają się wesprzeć swoje zobowiązania klimatyczne odpowiednimi inwestycjami pochodzącymi z unijnych funduszy rozwoju regionalnego i Funduszu Spójności. Nowy raport „Finansowanie transformacji energetyczno-klimatycznej w Unii: niewykorzystany potencjał funduszy regionalnych” (raport w całości w języku angielskim) ujawnia, że tylko 9,7% bieżących funduszy UE na lata 2014–2020 zmobilizowano na finansowanie infrastruktury zielonej energii. Państwa członkowskie muszą pilnie dokonać przeglądu sposobu, w jaki wydadzą przyszły budżet UE na lata 2021–2027, jeżeli poważnie podchodzą do kwestii neutralności klimatu. W praktyce potrzebne są długoterminowe inwestycje, które mogą stymulować trwałe ożywienie gospodarcze po kryzysie.

Obecnie proponowane środki wsparcia gospodarczego, np. polska tarcza antywirusowa, są bardzo potrzebne w walce z kryzysem zdrowotnym i gospodarczym wywołanym przez koronawirusa. Jednak po przywróceniu podstawowego funkcjonowania naszych gospodarek kraje UE będą musiały opracować długoterminowe plany inwestycyjne, które powinny postawić na neutralność klimatyczną. W szczególności plany wydatkowania funduszy unijnych - tzw. programy operacyjne - są kluczowe dla ukierunkowania inwestycji na rozwój regionalny w kierunku celów klimatycznych Unii.

Markus Trilling, koordynator ds. finansów i subsydiów w Climate Action Network (CAN) Europe komentuje to w następujący sposób:
„Inwestycje ukierunkowane w walkę ze zmianami klimatu przyczyniłyby się do ożywienia gospodarczego w Europie. W tym celu przyszłe fundusze UE muszą priorytetowo traktować inwestycje infrastrukturalne, które katalizują ograniczenie emisji z wszystkich sektorów gospodarki, takie jak energia odnawialna z wiatru i słońca, efektywność energetyczna oraz zrównoważona mobilność i rolnictwo. Przyniesie to długoterminowy zrównoważony bodziec gospodarczy, dzięki czemu nasze społeczeństwa będą bardziej odporne na przyszłe wstrząsy.

Ponieważ przywódcy Unii decydują teraz, w jaki sposób wydadzą fundusze unijne nowej generacji, muszą wyłożyć pieniądze na to co jest rzeczywiście potrzebne. Aby osiągnąć uzgodniony cel neutralności klimatycznej, rządy UE muszą pilnie przekierować fundusze UE na działania w dziedzinie klimatu i z dala od paliw kopalnych. Takie postępowanie jest najlepszym sposobem na przyspieszenie ożywienia gospodarek europejskich.”

Niektóre kraje Europy Środkowej i Wschodniej - będące głównymi beneficjentami funduszy UE - twierdzą, że potrzebują więcej pomocy finansowej z portfela UE w zamian za zaangażowanie w realizację wyższych celów klimatycznych. Raport stwierdza, że dotychczasowe wydatki nie pasują do tych żądań. Polska wydała tylko 7,7% funduszy regionalnych UE (EFRR i FS) na infrastrukturę zielonej energii, co czyni ją czwartym najgorszej wydatkującym środki w Unii po Bułgarii (6,6%), Słowacji (6,7%) i Słowenii (7%).

Wojciech Szymalski z polskiej Fundacji Instytut na rzecz Ekorozwoju skomentował to następująco:

„Można było w Polsce zrobić znacznie więcej w zakresie inwestycji w zieloną energię, ale tuż po zakończeniu okresu planowania wydatków na lata 2014-2020 działaniami prawnymi uniemożliwiono realizację wielu inwestycji. Zablokowana w 2016 roku możliwość realizacji nowych siłowni wiatrowych na lądzie jest tylko jednym z przykładów. Wiele samorządów i firm chciało wydać więcej środków, ale nowe przepisy krajowe skutecznie im to uniemożliwiły. W efekcie zagrożony jest cel osiągnięcia 15% udziału OZE w produkcji energii w Polsce w tym roku. Powinniśmy wydawać środki UE bardziej odważnie, zwłaszcza, że ponad 90% obywateli popiera inwestycje w odnawialne źródła energii. Zapowiedź ratowania miejsc pracy po kryzysie pandemii poprzez inwestycje publiczne w OZE na tym tle jest światełkiem w tunelu”.

Przyczyniając się do ożywienia gospodarczego, następny budżet UE na lata 2021-2027 musi bardziej skoncentrować się na działaniach na rzecz klimatu niż dziś. Trzeba przeznaczyć co najmniej 40% na działania na rzecz klimatu. Trzeba zapewnić większe wsparcie dla projektów w zakresie efektywności energetycznej i energii odnawialnej, mieszkalnictwa i mobilności. Jest to konieczne, aby umożliwić Unii, a zwłaszcza jej słabiej rozwiniętym regionom, realizację celu neutralności klimatycznej uzgodnionego w ubiegłym roku przez szefów państw i rządów Unii, a także osiągnięcie przez blok nowego, znacznie podwyższonego celu klimatycznego na 2030 r.

Materiał i raport zostały przygotowane w ramach projektu „LIFE_UNIFY - łącząc Unię Europejską na rzecz działań klimatycznych” dofinansowanego ze środków instrumentu finansowego LIFE Komisji Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.