W marcu 2009 r. CEPS utworzył grupę zadaniową pod przewodnictwem Andersa Wijkmana, byłego posła Parlamentu Europejskiego, wiceprzewodniczącego Fundacji Taellberga i Klubu Rzymskiego. Dyskusje pomiędzy jej członkami, a także niezależne analizy zaproszonych ekspertów zaowocowały obszernym dokumentem zalecającym przeprowadzenie zasadniczych reform budżetowych, koniecznych, aby Unia Europejska była w stanie osiągnąć założone cele związane ze zmianami klimatu.

Zmiany klimatyczne są nieuniknione, klimat zmienia się na naszych oczach. Tempo wzrostu temperatury i inne przyszłe konsekwencje emisji gazów cieplarnianych zależeć będą od działań podejmowanych już dziś. Europa może ucierpieć mniej (dokładne konsekwencje przewidywanych zmian omówione zostały w rozdziale 2 raportu) niż inne, biedniejsze części świata, ale jako znaczący producenci gazów cieplarnianych, zarówno współcześnie, jak i w przeszłości, państwa naszego kontynentu są odpowiedzialne za stan atmosfery i nie mogą uchylać się od działań.

Państwa europejskie mają obowiązek redukować emisję, a równocześnie są zobligowane pomagać biedniejszym krajom w przystosowywaniu się do zmian klimatycznych. Unia Europejska nie zmieni świata sama, ale może dać innym państwom dobry przykład. 

Przeprowadzenie rewolucji energetycznej, przemiana gospodarek z wysokoemisyjnych na niskoemisyjne to nie lada wyzwania. Żeby im sprostać, ważne decyzje polityczne muszą być podjęte jak najszybciej. Priorytety Unii Europejskiej w ostatnich latach uległy zmianie i obecny budżet wspólnoty jest nieadekwatny wobec zadań stojących przez wspólnotą. Nowy budżet poprzez dobrze przemyślane interwencje może odgrywać kluczową rolę w realizacji postawionych celów.

Komisja Europejska zainicjowała konsultacje społeczne w sprawie nowego budżetu Wspólnoty, lokującego wyzwania związane z klimatem pośród najważniejszych priorytetów. Omawiany raport CEPS jest propozycją odpowiedzi na pytania dotyczące finansów UE w kontekście prognozowanych zmian.

Budżet UE

Podział budżetu UE stanowi odzwierciedlenie priorytetów Wspólnoty i realizowanych przez nią polityk. Obecnie najwięcej środków przeznaczane jest na Wspólną Politykę Rolną, zwłaszcza na interwencje na rynkach rolnych mające na celu zagwarantowanie stabilności cen produktów rolnych. Drugie miejsce zajmują wydatki na finansowanie przemian strukturalnych, pochodzące z funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności. Te dwie dziedziny pochłaniają łącznie ponad 80% środków. Unia finansuje też w prace badawczo-rozwojowe (ich udział w budżecie stopniowo rośnie), różne formy współpracy Wspólnoty z krajami trzecimi oraz wydatki administracyjne.

Wysokość alokacji na poszczególne dziedziny ustalana jest w ramach tzw. perspektyw finansowych – siedmioletnich umów określających roczne pułapy wydatków. W maju 2006 r. zatwierdzono perspektywę finansową na lata 2007-2013 na poziomie 1,05 proc. dochodu narodowego brutto Wspólnoty (łącznie ponad 862 mld euro). Obecnie rozpoczęły się dyskusje na temat kolejnego okresu budżetowego obejmującego lata 2014-2020.

Jaki nowy budżet?

Budżet unijny jest ograniczony. Według uczestników brukselskich spotkań jego zwiększenie nie wystarczy do rozwiązania problemów wynikających ze zmian klimatu. Do realizacji zadań nie przyczynią się także istniejące obostrzenia w wykorzystaniu środków budżetowych. Mimo to fundusze wspólnotowe, jeśli wykorzystywane będą mądrze, mogą odegrać znaczącą rolę.

Jednakże Unia Europejska nie może dłużej ograniczać się jedynie do wprowadzania do swych dokumentów kolejnych rozdziałów mówiących o klimacie i do tworzenia przepisów określających poziomy emisji. Budżet Wspólnoty musi stać się mechanizmem integrującym wszystkie działania dotyczące zmian klimatycznych. Przeznaczenie specjalnych środków na mitygację (redukcję emisji) i adaptację jest uzasadnione, ale ustanowienie ich nie powinno odwrócić uwagi od potrzeby uczynienia wszystkich operacji budżetowych spójnych z celami polityki klimatycznej.

Budżet Wspólnoty może być katalizatorem zmian transeuropejskiej sieci energetycznej. Może zachęcać do pozyskiwania energii z odnawialnych źródeł i wspierać przebudowę infrastruktury transportowej. Fundusze budżetowe mogą być przeznaczane na działania mitygacyjne i adaptacyjne o znaczeniu ponadlokalnym, przynoszące korzyści nie tylko wspomaganemu regionowi. Większe niż dotychczas wsparcie z budżetu mogłyby uzyskać prace badawcze oraz przyczyniające się do rozwoju technologii.

Dyskusji, jak dzielić ograniczone środki, z pewnością nie uniknie się, ale konieczność finansowania pewnych działań z budżetu jest niepodważalna.

To budżet bowiem jest najlepszym z istniejących finansowym sposobem wsparcia, także wspomnianych już mitygacji i adaptacji. Ponadto odpowiednio skonstruowany może być zachętą do ekoinwestycji na określonych obszarach. W końcu z jego środków udzielane mogą być kredyty dla inwestorów prywatnych na realizację bardzo ryzykownych albo dużych, skomplikowanych i długoterminowych przedsięwzięć.

Wyzwania przed Unią

Finansowanie pewnych działań ze środków wspólnotowych ma sens i może mieć kluczowe znaczenie w walce ze zmianami klimatycznymi. Po omówieniu ograniczeń, potencjału i zasad rządzących budżetem unijnym, w rozdziale 4 raport koncentruje się na najważniejszych wyzwaniach związanych z klimatem, stojących przed Unią Europejską.

Raport podpowiada, jak wpisać te cele do unijnego budżetu. Jednocześnie zaleca konkretne zmiany w gospodarowaniu zasobami finansowymi, aby możliwa była realizacja tych dążeń.

Do priorytetów wspólnoty należą m.in. zasadnicza zmiana źródeł pochodzenia energii, wsparcie sektora badawczo-naukowego, rozważenie roli wspólnej polityki rolnej, redukcja emisji z transportu, wsparcie działań na rzecz klimatu mających charakter ogólnoeuropejski oraz pomoc krajom rozwijającym się w łagodzeniu negatywnych zmian klimatu i w przystosowaniu się do tych zmian. Bez prowadzenia akcji zewnętrznych wysiłki podejmowane wewnątrz UE zostaną zmarnowane. 

Aby skutecznie prowadzić politykę zewnętrzną, niezbędne jest wypracowanie spójnej polityki wewnątrz całej Wspólnoty. Potrzebie tej poświecony został cały rozdział 5 publikacji. Dodatkowo wspólne stanowisko państw członkowskich w sprawie zmian klimatycznych podnosi wiarygodność Unii i wzmacnia jej pozycję podczas negocjacji.

Raport CEPS wskazuje, że budżet Unii Europejskiej ma do odegrania niepoślednią rolę. Nieuwzględnianie działań na rzecz klimatu w budżecie i kontynuacja finansowania, z jakim mamy do czynienia dzisiaj, może zniszczyć dobry wizerunek instytucji unijnych i wysyłać złe sygnały zarówno do obywateli Unii Europejskiej, jak i partnerów międzynarodowych. Według autorów raportu przyszedł czas na budżet, który wychodzi naprzeciw wyzwaniom i funkcjonuje w spójny, zrozumiały sposób. Podejmowanie jedynie pomniejszych działań na rzecz klimatu będzie podważało pozycję Unii Europejskiej.

Omawiany dokument tłumaczy rolę budżetu unijnego i przedstawia drogi, którymi Unia może podążyć, aby zrealizować swoje cele związane ze zmianami klimatycznymi. Omówione działania przyczynią się nie tylko do redukcji emisji gazów szklarniowych, ale też mogą sprzyjać tworzeniu zielonych miejsc pracy i rozwojowi gospodarki. Wspólnota bez wątpienia na tym skorzysta.

Cały raport (w jęz. angielskim) dostępny jest w pliku PDF pod adresem:
http://www.ceps.be/ceps/download/2742