Szóste spotkanie grupy Galeon odbyło się 22 września 2015 r. Tematem spotkania było zaprezentowanie sytuacji w zakresie polityki surowcowej Polski. Spotkanie rozpoczęło się od wypowiedzi Michała Wilczyńskiego niezależnego eksperta, a prowadził je Zbigniew Karaczun.

Wg opracowania DemosEuropa „Obywatele zasobni w zasoby Biała Księga zarządzania zasobami naturalnymi w Polsce” przez „system zarządzania zasobami naturalnymi rozumiemy całokształt instytucji formalnych i nieformalnych wpływających na sposób, w jaki rząd i społeczeństwo podejmują powyższe decyzje. Te instytucje obejmują zarówno organy administracji, jak i mechanizmy interakcji między administracją centralną a władzą samorządową, sektorami gospodarki, społeczeństwem obywatelskim. To także zbiór dokumentów prawnych i strategicznych, w oparciu o które realizowane jest działanie w obszarze zasobów. To wreszcie funkcjonujący w debacie publicznej dyskurs na temat tego, jak gospodarować zasobami naturalnymi i co za takowe uznawać, a także dominujące w społeczeństwie postawy w zakresie gospodarowania nimi”.

Punktem do rozważań stało się stwierdzenie, że Polska nie posiada ani doktryn co do gospodarki surowcowej jak i polityki w tym zakresie. W opinii dyskutantów jest to sytuacja niekorzystna, bowiem istnieje pilna potrzeba określenia priorytetów takiej polityki. Wynika to przede wszystkim z faktu, że nasz kraj jest jednym z najbardziej bogatych, pod względem posiadanych surowców, krajów europejskich. Jednocześnie na świecie następuje tak znaczący wzrost zapotrzebowania na surowce przy ograniczoności zarówno zasobów nieodnawialnych jak i odnawialnych, że dostęp do nich staje się jedną z kluczowych kwestii geopolitycznych. W szczególności odnosi się to do surowców energetycznych oraz pierwiastków ziem rzadkich jak i także tzw. surowców krytycznych z punktu widzenia poszczególnych krajów czy ich grup j(np. UE). Na złożoność sytuacji oddziaływuje także coraz silniejszy wpływ kwestii środowiskowych jak i społecznych.

Wśród zagadnień, które w ramach polityki surowcowej powinny zostać dobrze określone, jest kwestia zdefiniowania kryteriów oceny zasobów. Nie wystarczające jest operowanie kategorią zasobów geologicznych złoża, zasobów bilansowych czy pozabilansowych – jak to ma miejsce obecnie, ale niezbędne jest posługiwanie się takimi kategoriami jak: zasoby przemysłowe czy operatywne bowiem lepiej precyzuje one dostępność do poszczególnych surowców. Przy określaniu możliwości pozyskiwania zasobów niezbędna staje się analiza wielokryterialna, w której istotną rolę pełnić będą zarówno kryteria ekonomicznej i rynkowej opłacalności jak i ocena wpływu planowanej eksploatacji na środowisko przyrodnicze i społeczeństwo. Analiza ta obejmować powinna prognozowane skutki nie tylko w miejscu wydobycia ale także w miejscu wykorzystania tych zasobów.

Bez odpowiedzi pozostało jednak pytanie czy możliwe jest prowadzenie racjonalnej polityki surowcowej bez jasno zdefiniowanej polityki gospodarczej i jednoznacznego określenia co jest – w omawianym zakresie – interesem państwa. W opinii większości dyskutantów państwo powinno mieć strategię gospodarczą, w której wyraźnie jest określona doktryna gospodarowania zasobami. Wskazywano przy tym naopracowanie „Polityka surowcowa Polski. Rzecz o tym, czego nie ma, a jest bardzo potrzebne” przygotowane przez zespół pod kierunkiem prof. J. Hausnera, wg. którego „...polityka surowcowa to długofalowa polityka publiczna prowadzona na poziomie krajowym, która ma zapewnić dostęp przedsiębiorstw wytwórczych do niezbędnych dla ich działalności surowców po cenie umożliwiającej im bycie konkurencyjnymi, przy jednoczesnym dbaniu o stan środowiska przyrodniczego i społecznego na każdym etapie cyklu surowcowego oraz bieżące i długookresowe bezpieczeństwo gospodarcze kraju…. Dokument ten powinien uwzględniać problematykę pozyskiwania i wykorzystywania surowców ze źródeł krajowych i zagranicznych, zarówno pierwotnych, jak i wtórnych (złoża antropogeniczne, recykling), z uwzględnieniem możliwości ich substytucji. Istotne jest również zidentyfikowanie i ustalenie krajowej listy surowców krytycznych, warunkujących umacnianie konkurencyjności i innowacyjności polskiej gospodarki”.

Dyskutanci krytycznie odnieśli się także do obecnego modelu zarządzania wykorzystaniem surowców. Formalnie za politykę gospodarowania zasobami odpowiada Minister Środowisko ale za wykorzystanie zasobów/surowców odpowiada Minister Gospodarki. Tak więc polityka surowcowa stanowi zadnie dwóch ministerstw jednak jej prowadzenie nie jest możliwe bez interdyscyplinarnej wiedzy oraz zdolności do jej refleksyjnego (strategicznego) wykorzystania. Może ją prowadzić dobrze zorganizowana, profesjonalna administracja publiczna, dysponująca zaawansowaną technologią zarządczo – informacyjną. Wydaje się, że zarówno podstawy prawne jak i praktyka planistyczną, są niewystarczające do prowadzenia nowoczesnej w zmieniającym się świecie polityki surowcowej.

Zdaniem zebranych utrudnieniem dla racjonalizacji polityki surowcowej jest jej silne upolitycznienie. Debata publiczna jak i zainteresowanie władz są zdominowane przez trudną sytuację w górnictwie węgla kamiennego jak i po części brunatnego. Kwestie poszukiwania, wykorzystania i ochrony innych zasobów potrzebnych dla gospodarki i do procesów produkcyjnych - i to zarówno surowców pospolitych, używanych w budownictwie (kruszywa, piaski) jak i surowców krytycznych czy pierwiastków ziem rzadkich - nie stanowią przedmiotu szerokich dyskusji. A szkoda. Dostęp do nich może bowiem stanowić o sile polskiej gospodarki- w przypadku ich wykorzystania czy eksportu, albo stanowić obciążenie w przypadku konieczności ich importu. W tym kontekście dyskutowano także o konieczności racjonalizacji polityki odpadowej – bowiem wiele cennych i rzadkich pierwiastków i surowców, zamiast być odzyskiwana i wykorzystywana, trafia na składowiska odpadów. Na Śląsku jest ok. 0,5 mld ton tego typu odpadów, które mogą stanowić podstawę do restrukturyzacji gospodarczej tego regiony czyli hasłowo można być powiedzieć „górnicy z kopalń na hałdy”. Niezbędnym jest także dostrzeżenie, że ważkim źródłem surowców mogą być duże miasta (jako źródło odpadów zawierających tego typu surowce) i należy koniecznie objąć je polityką surowcową. Niezwykle ważne jest także uświadomienie sobie, że zasoby nieodnawialne kurczą się i stają się coraz trudniejsze w pozyskiwaniu dlatego punkt ciężkości powinien zostać przeniesiony na wykorzystywanie zasobów odnawialnych, które z jednej strony maja ograniczoną odnawialność a z drugiej strony ich pozyskiwanie stoi w konflikcie z produkcją żywności w Polsce i poza nią.

W podsumowaniu spotkania stwierdzono, że szansą na zrównoważoną politykę surowcową stanowi przyspieszenie prac i wdrażania koncepcji gospodarki o obiegu zamkniętym. Stanowi ona alternatywę do gospodarki linearnej, która opiera się na założeniu, że produkujemy, używamy i wyrzucamy. Czyli dążymy do ograniczenia marnotrawstwa zasobów w wyniku lepszego wykorzystywania surowców, dajemy drugie życie produktom oraz nie musimy posiadać wszystkiego, ale możemy współużytkować.