Położenie Łodzi było jednym z głównych czynników sprzyjających jej uprzemysłowieniu w XIX wieku – na obszarze miasta płynie 18 rzek. Są co prawda niewielkie, jednak dzięki dużym spadkom i spiętrzeniom mogły na nich pracować koła wodne napędzające maszyny. Dynamiczna industrializacja i urbanizacja Łodzi przyczyniły się jednak z czasem do poważnych problemów w gospodarce wodnej miasta.

Wraz z szybkim rozwojem przemysłu i miasta przybywało w nim, i w rzekach, ścieków, i – jak pisze Filip Springer w „Wannie z kolumnadą” w rozdziale o znikających z polskich miast rzekach – na początku XX wieku przykryto koryto rzeki Łódki z powodu unoszącego się znad rzeki „dławiącego odoru” oraz licznych epidemii nawiedzających miasto.

W latach 20. XX wieku podjęto decyzję o skanalizowaniu miasta, a przy okazji uregulowano łódzkie rzeki, tzn. wtłoczono je w kanały i betonowe koryta lub rury przepustowe. Doprowadziło to do zmniejszenia powierzchni gruntów przepuszczalnych w mieście i zwiększyło ryzyko podtopień podczas gwałtownych opadów. Duży obszar Łodzi korzysta z systemu kanalizacji, który odprowadza także wody opadowe, co sprawia, że podczas gwałtownych opadów spada skuteczność oczyszczania ścieków. W rezultacie prowadzi to do znacznego zanieczyszczenia rzek i negatywnie wpływa na lokalny ekosystem. Niska retencyjność gruntów w Łodzi zmniejsza wilgotność gleby podczas okresów suchych, skutkuje wyższymi temperaturami podczas upałów i nasila zjawisko miejskiej wyspy ciepła. Dodatkowo brak terenów zielonych w mieście i płynących na powierzchni cieków wodnych pogłębia zanieczyszczenie powietrza. Długofalowe prognozy dla Łodzi przewidują zwiększenie intensywności i częstotliwości gwałtownych opadów oraz wzrost temperatur wraz z postępującą zmianą klimatu.

 

Odcinek Sokołówki przy osiedlu Marysin, Bałuty, Łódź, 2011 r. Fot. Wampcia, CC-BY-SA 3.0

Aby zaradzić tym problemom w latach 2006-2014 władze miasta wdrożyły kilka działań w ramach projektu SWITCH, finansowanego ze środków Unii Europejskiej, dotyczącego gospodarowania zasobami wodnymi w miastach UE. Przeprowadzono renaturyzację  demonstracyjnej rzeki Sokołówki, czyli przywrócenie jej dawnego koryta poprzez regulację naturalnymi metodami, aby zwiększyć zdolność rzeki do absorbcji wód opadowych i samooczyszczania się oraz przywrócić jej walory ekologiczne i rekreacyjne. Autorem koncepcji, opracowanej pod koniec lat 90., był prof. Maciej Zalewski z Międzynarodowego Instytutu PAN, Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii oraz ówczesne władze Łodzi.

Sokołówka jest zasilana w przeważającej mierze przez wody opadowe, płynie głównie w sztucznie stworzonym kanale i jest podatna na zanieczyszczenie algami z powodu wysokiej zawartości składników odżywczych w wodach burzowych. Zbudowano m.in. zbiorniki wodne o zwiększonej odporności na zanieczyszczenia, do oczyszczania wód burzowych wpadających do rzeki wykorzystano także Sekwencyjny System Sedymentacyjno-Biofiltracyjny (SSSB), opracowany w ramach projektu i opatentowanych jako innowacja. W procesie renaturyzacji wykorzystano także nowatorskie fitotechnologie – brzegi i dno rzeki obsadzono odpowiednimi roślinami, skutecznie zwalczającymi zanieczyszczenia.

Dzięki realizacji projektu zmniejszono ilość wód opadowych wpadających do kanalizacji, zwiększono retencyjność gruntów w mieście, ustabilizowano przepływ wód rzecznych i opadowych dzięki budowie zbiornika retencyjnego w górnej części rzeki. Dzięki przywróceniu naturalnego koryta rzeki tereny nadrzeczne stały się atrakcyjnym miejscem wypoczynku dla mieszkańców Łodzi, korzystnie wpływającym na ich zdrowie i samopoczucie.

Sukces renaturyzacji Sokołówki stał się podstawą do opracowania przez łódzkich naukowców koncepcji Błękitno-Zielonej Sieci. Koncepcja ta zakłada połączenie ze sobą dolin rzek i terenów zielonych miasta i stworzenie przestrzeni, która poprawia jakość powietrza i całego lokalnego ekosystemu, zwiększa elastyczność miasta w reagowaniu na globalną zmianę klimatu, podnosi wartość inwestycyjną okolicznych terenów mieszkańców i poprawia warunki życia mieszkańców Łodzi. Koncepcja Błękitno-Zielonej Sieci jest oparta na retencji i oczyszczaniu wód deszczowych, wspierających rozwój roślinności i stały przepływ w silnie zanieczyszczonych rzekach. Koncepcja Błękitno-Zielonej Sieci została oficjalnie przyjęta przez władze miasta jako część jego Strategii Zintegrowanego Rozwoju Łodzi 2020+.

Anna Kucińska, www.adaptcity.pl

Na podstawie:

• Urban river restoration: a sustainable strategy for storm-water management in Lodz, Poland (2014), http://climate-adapt.eea.europa.eu/
• Błękitno-zielona sieć – poprawa jakości życia w miastach w obliczu zmian klimatu, http://panorama.pan.pl/, Iwona Wagner, Maciej Zalewski