RENCOP - krajowe platformy współpracy z interesariuszami, to systemowe podejście do inicjowania i wspierania projektów związanych z energetyką obywatelską. Jest to narzędzie opracowane i przetestowane w projekcie Co2mmunity, które może zwiększyć zarówno ilość i jakość instalacji OZE.

Energetyka obywatelska – wizja UE

Unia Europejska przedstawiła wizję sprawiedliwej transformacji Europy w kierunku neutralności klimatycznej do roku 2050. Narzędziem do osiągniecia tego celu ma być Europejski Zielony Ład, który ma całkowicie przeobrazić politykę klimatyczną i gospodarkę Wspólnoty, w której społeczeństwo niskoemisyjne będzie odgrywać kluczową rolę.

Energetyka obywatelska dotyczy do projektów, w których obywatele są właścicielami lub uczestniczą w produkcji energii odnawialnej (OZE) zrzeszeni w stowarzyszeniach, spółdzielniach mieszkaniowych czy jako przedstawiciele MŚP. W Europie, rola jaką może odegrać tego typu energetyka w przyspieszeniu transformacji energetycznej, przyciągnęła uwagę zarówno decydentów, jak i badaczy.

Europejski Zielony Ład i pakiet Czysta Energia dla wszystkich Europejczyków obejmują nowe dyrektywy, w których energetyka obywatelska  jest uznawana jako ważny czynnik napędzający transformację energetyczną. Szczególnie interesujące są dwa cytaty z dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii 2018/2001: „Społeczności zajmujące się energią odnawialną powinny mieć możliwość dzielenia się energią wyprodukowaną przez instalacje będące własnością społeczności” oraz: „Państwa członkowskie zapewniają ramy umożliwiające promowanie i ułatwianie rozwoju energetyki odnawialnej w społeczeństwie”.

Korzyści z energetyki obywatelskiej

Energetyka obywatelska oferuje korzyści, takie jak inwestycje lokalnych podmiotów w lokalną gospodarkę, niższe koszty energii, zwiększoną spójność i zwiększoną akceptację dla niezbędnych elementów transformacji energetycznej. Dokument roboczy „Mapa drogowa dla rozwoju projektów obywatelskich w regionie basenu Morza Bałtyckiego”, który powstał w ramach projektu Co2mmunity, pokazuje zalety energetyki obywatelskiej, które można podzielić na pięć głównych kategorii: Korzyści dla gospodarki lokalnej, zmiana zachowań osób zaangażowanych w projekt, korzyści dla środowiska, zwiększona spójność społeczna i akceptacja technologii odnawialnych. Korzyści obejmują redukcje kosztów energii, korzyści finansowe ze sprzedaży energii i dzierżawy ziemi, tworzenie miejsc pracy przy budowie i utrzymaniu infrastruktury energii odnawialnej oraz wzrost dochodów gmin.

Również w większej skali system energetyki obywatelskiej ma pozytywny wpływ na produkcję energii rozproszonej będącej zdecydowanie bliżej konsumenta, co wpływa na zmniejszenie  obciążenia sieci, a sieć wzbogacona w magazyny energii umożliwi powstawanie lokalnych „wysp energetycznych” oraz społeczności samowystarczalnych energetycznie. Zapewni to solidniejszy system energetyczny, który będzie mniej podatny na zaburzenia zewnętrzne. Kluczowe znaczenie dla rozwoju takiego systemu ma znalezienie i wspieranie zaangażowanych lokalnych entuzjastów energetyki odnawialnej. Liderzy energetyki obywatelskiej mają większe szanse na sukces w projektach OZE, jeśli uda im się zaangażować społeczność lokalną.

Dlatego wczesny kontakt potencjalnego inwestora czy polityka chcącego wprowadzić zmiany z lokalną społecznością jest sposobem na zmniejszenie sprzeciwu i zwiększenie przejrzystość oraz budowę zaufania do nowych inicjatyw lub technologii. Wspólne podejmowanie decyzji i podział korzyści są również ważnymi czynnikami sukcesu. Akceptacja lokalna wzrasta, gdy korzyści są dzielone z członkami lokalnej społeczności. Wyraźny komunikat o ukierunkowaniu działań na partnerstwo z lokalną społecznością jest również czynnikiem sukcesu.

Rola RENCOP

RENCOP - krajowe platformy współpracy z interesariuszami, to systemowe podejście do inicjowania i wspierania projektów związanych z energetyką obywatelską. Jest to narzędzie opracowane i przetestowane w projekcie Co2mmunity, które może zwiększyć zarówno ilość i jakość instalacji OZE. Kierowane przez obywateli lub ekspertów i dostosowywane do warunków lokalnych tworzy wartości wykraczające poza wyprodukowaną energię. W ramach realizacji projektu Co2mmunity ustanowiono dziewięć krajowych platform współpracy z interesariuszami ( „RENCOPów”) w regionie basenu Morza Bałtyckiego, różniących się miedzy sobą pod względem rodzaju i wielkości. Wśród przykładów są takie platformy współpracujące w zakresie nowych instalacji fotowoltaicznych, wspólnego zakupu pomp ciepła, budowania i tworzenia obszarów hybrydowych systemów OZE oraz podnoszenia ogólnej świadomości na temat energetyki obywatelskiej.

Pomimo korzyści, jakie dają projekty związane z energetyką obywatelską, nadal stoją one przed wieloma wyzwaniami. Bariery polityczne, regulacyjne, kulturowe i finansowe nadal utrudniają rozpowszechnianie tej inicjatywy. Potrzebna jest również zmiana kulturowa w nastawieniu decydentów. Energetyka obywatelska jest wyrażeniem innego systemu wartości i potrzeb. Te same zasady stosowane do promowania projektów komercyjnych mogą nie działać w przypadku projektów OZE tworzonych przez lokalne społeczności. Ponadto decydenci muszą zdać sobie z tego sprawę, że bez udziału obywateli w transformacji energetycznej - na przykład poprzez inwestycje w energię odnawialną - cele łagodzenia zmian klimatu mogą nie zostać osiągnięte w związku z lokalnym sprzeciwem dot. OZE. W projekcie Co2mmunity opracowano dokument strategiczny zawierający zalecenia, które pomogą wykorzystać możliwości i potencjał energetyki obywatelskiej.

Rekomendacje dla energetyki obywatelskiej

W dokumencie podsumowano, że aby promować rozwój energetyki obywatelskiej kluczowe są następujące działania:

1. Stworzenie stabilnych ram politycznych

Polityka energetyczna i inne stosowne polityki (takie jak podatki) powinny być stabilne i zapewniać długoterminowe perspektywy dla inwestorów. Konieczne zmiany powinny być wprowadzane stopniowo z biegiem czasu i zawczasu komunikowane.

2. Eliminacja barier regulacyjnych

Władze muszą usunąć bariery regulacyjne, takie jak opodatkowanie energii elektrycznej z OZE i opłaty sieciowe z tytułu zużycia energii wyprodukowanej z energii słonecznej we własnym gospodarstwie domowym. Można również usprawnić procedury udzielania zezwoleń i przyłączania do sieci, w tym ustalanie celów lub limitów długości procesów oraz tworzenie punktów kompleksowej obsługi projektów.

3. Zapewnienie finansowania

Należy tworzyć dedykowane programy, aby zapewnić finansowanie na wczesnych etapach przygotowania inwestycji, np. badania i usługi ekspertów technicznych. Projekty energetyki obywatelskiej powinny mieć zagwarantowany dostęp do przystępnego finansowania, w tym gwarancji kredytowych, narzędzi podziału ryzyka lub pożyczki o niskim oprocentowaniu. Jedną z opcji jest fundusz gwarantowany przez państwo.

Potrzebne jest dalsze budowanie potencjału i kampanie informacyjne:

● Promocja energetyki obywatelskiej w społeczeństwie i w odpowiedzialnych instytucjach na szczeblu krajowym i poziomie regionalnym;

● Ustanowienie usług doradczych i wsparcia technicznego dla projektów w ramach energetyki obywatelskiej;

Żródło: Material stanowi fragmentu publikacji pt.: „Mapa drogowa dla rozwoju projektów obywatelskich w regionie basenu Morza Bałtyckiego”, który przygotowano w ramach projektu CO2munnity. Materiał pobrano ze strony Fundacji na rzecz Energetyki Zrównoważonej.

Tłumaczenie: Renata Filip