W dniu 4 maja br. odbyło się spotkanie, zorganizowane przez Instytut na rzecz Ekorozwoju i Agencję Rynku Energii S.A. przy współpracy Climate Strategies, poświecone rezerwie stabilizacyjnej w europejskim systemie handlu uprawnieniami do emisji.

Punktem wyjścia do dyskusji było opracowanie p.t. „Is a Market Stability Reserve Likely to Improve the Functioning of EU ETS?“ (Czy rynkowa rezerwa stabilizacyjna przyczyni się do poprawy funkcjonowania Europejskiego Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji?), które zawiera porównanie wyników różnych modeli badających wpływ rynkowej rezerwy stabilizacyjnej. Pracę koordynowała sieć badawcza Climate Strategies, a wykonało ją 12 instytucji, takich, jak np.: German Institute for Economic Research, London School of Economics and Political Science, Climate Economics Chair of Paris-Dauphine University czy Resources for the Future z Waszyngtonu.

W styczniu 2014 roku Komisja Europejska zaproponowała wprowadzenie systemu rezerwy stabilizacyjnej (ang. Market Stability Reserve w skrócie MSR), w celu poprawy funkcjonowania systemu handlu uprawnieniami do emisji (ang. EU ETS). Według Komisji Europejskiej, MSR przeznaczony jest do usprawnienia EU ETS, aby przeciwdziałać nierównowadze pomiędzy popytem a podażą, występującej obecnie na rynku. Zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej (KE) nadwyżka uprawnień od 2009 r. sukcesywnie rośnie i wynosi obecnie ponad 2 miliony uprawnień.

W takich warunkach, zdaniem KE, mało prawdopodobne jest utrzymanie obranego kursu w zakresie redukcji emisji CO2, prowadzącej do osiągnięcia długoterminowych celów. W związku z tym, poprzez propozycję wprowadzenia wspomnianego rozwiązania, KE podejmuje działania mające na celu ograniczenie występującej nadwyżki. Według Komisji Europejskiej MSR przeznaczony jest do usprawnienia EU ETS, aby przeciwdziałać nierównowadze pomiędzy popytem a podażą, chroniąc system przed niespodziewanymi i nagłymi szokami cen uprawnień. Ma to służyć zapewnieniu skutecznej ścieżki redukcji emisji dla osiągnięcia długoterminowej dekarbonizacji gospodarki europejskiej poprzez regulację ilości uprawnień na rynku i pośrednio cen tych uprawnień na rynku.

Mechanizm MSR ma polegać na wycofywaniu do rezerwy każdego roku 12 proc. całkowitej liczby uprawnień będących w obrocie w roku poprzedzającym. Ma to się odbywać do momentu, aż liczba uprawnień, które powinny być wycofane, spadnie poniżej 100 mln. Jeśli całkowita pula uprawnień w obrocie nie przekracza 400 mln, z rezerwy ma być corocznie uwalniane 100 mln uprawnień.

Wg szacunków Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzenia Emisjami do 2030 roku będziemy mieć do czynienia tylko i wyłącznie z działaniem zasilającym rezerwę. Jednocześnie warto podkreślić, że zmiany na rynku w wyniku zastosowania mechanizmu MSR nie wpływają na darmowe uprawnienia dla przemysłu, ani na derogacyjne uprawnienia dla elektroenergetyki. Pojawił się pomysł aby mechanizm MSR zaczął funkcjonować od 2017 roku i wywołało to kontrowersje, także ze strony polskiego rządu. Wg obecnych zamierzeń rezerwa stabilizacyjna zacznie działać od początku roku 2019.

Spotkanie rozpoczął Karsten Neuhoff, prezentując opracowanie „Czy rynkowa rezerwa stabilizacyjna przyczyni się do poprawy funkcjonowania Europejskiego Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji?”. Przedstawił wyniki projektu, który miał na celu odpowiedzieć na pytania:

a) Co mogłoby odwrócić niedoskonałości rynku handlu uprawnieniami do emisji i ukierunkować go na efektywną redukcję zanieczyszczeń?

b) Jak to można zrobić?

c) Na ile MSR może poprawić sytuację?

d) Na ile przeprowadzone studia dają możliwość oceny zalet i wad MSR?

Przeprowadzone trakcie realizacji projektu analizy, wskazują na występowanie kilku niedoskonałości w funkcjonowaniu systemu EU ETS, a mianowicie: nieefektywne działanie systemu „bankowania” uprawnień, krótka perspektywa czasowa brana pod uwagę przez inwestorów przy podejmowaniu przez nich decyzji inwestycyjnych (myopic) oraz trudności wynikające ze złożoności rozwiązań jakimi nacechowany jest system EU ETS. Mogą one zarówno w krótkiej jak i długiej perspektywie wpływać na obniżenie wiarygodności rynku uprawnień dla inwestorów.

Wyniki projektu Climate Strategies pozwalają na sformułowanie konkluzji, że zastosowanie rynkowej rezerwy stabilizacyjne może przynieść korzyści w realizacji długofalowej polityki klimatycznej UE. Jednak istnieje pewien poziom niepewności regulacyjnej, która jest nie do usunięcia. Wynika to z wysokiego poziom niepewności polityki klimatycznej w odniesieniu do gospodarki, a także globalnej polityki. Wg studium wcześniejszy start MSR dodatkowo poprawia funkcjonowania systemu EU ETS. Na rynku zmniejsza się zmienność cen oraz poprawia ich wiarygodność i stabilność. Stabilność ułatwia z kolei podejmowanie decyzji inwestycyjnych przez przedsiębiorstwa. Mechanizm MSR może prowadzić do zbudowania pewnej stabilności na rynku uprawnień tym samym przyczyniając się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych zgodnie z przyjętymi celami na rok 2030 i 2050. Przy czym nie można wykluczyć przełomu technologicznego, który może znacząco zaburzyć ten trend.

Dyskusja w trakcie spotkania koncentrowała się z jednej strony na sprawach ogólnych jak celowość funkcjonowania europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) a z drugiej strony na skutecznością wprowadzania MSR jak i celowości lub nie uruchomienia tego mechanizmu wcześniej niż w roku 2021.

W dyskusji zwracano uwagę na wysoką niedoskonałość systemu EU ETS, czego dowodem są ingerencje Komisji Europejskiej na rynku uprawnień. Decyzja w sprawie wprowadzenia backloadingu czyli wycofania jednorazowego z rynku określonego wolumenu uprawień okazała się niewystarczająca. Nie wiadomo, na ile skuteczny będzie obecnie dyskutowany MSR. Niektórzy z uczestników spotkania zwracali uwagę, że lepszym rozwiązaniem mogłoby być wprowadzenie podatku węglowego jako rozwiązania prostego i nie generującego tak wysokiego poziomu niepewności i ryzyka, co z punktu widzenia inwestorów jest sprawą kluczową. Jednak wprowadzenie podatku na poziomie całej UE nie jest w tej chwili przedmiotem dyskusji.

Podkreślano, że dla biznesu ważne jest długoterminowe przewidywanie, na jakim poziomie będzie kształtować się cena uprawnienia. Wiarygodność przyszłych cen uprawnień decyduje w dużym stopniu o inwestowaniu i rozwijaniu działalności ze względu na ich wpływ na ceny energii. Z punktu widzenia uczestników reprezentujących biznes wprowadzanie tego mechanizmu powinno odbywać się w sposób głęboko przemyślany i transparentny. Uruchomienie MSR od 2021 r. czyli w okresie postulowanym przez Polskę pozwoli na odpowiednie przygotowanie się do jego wdrożenia. Zwrócono również uwagę na fakt, że wcześniejszy start MSR spowoduje automatyczne wprowadzenie do rezerwy 900 milionów uprawnień czasowo wycofanych z rynku w ramach backloadingu, które miały wrócić na rynek w 2019 – 2020 r. co nie jest korzystnym rozwiązaniem z punktu widzenia Polski.

Z punktu widzenia organizacji ekologicznych ważnym jest zbudowanie systemu prowadzącego do znaczącego ograniczania emisji gazów cieplarnianych zgodnie z potrzebami ochrony klimatu globalnego wynikających z raportu IPCC. Dlatego rozwiązania prowadzące do wzrostu cen uprawnień i wywołanie presji na rozwój energetyki odnawialnej i poprawy efektywności energetycznej należy uznać za właściwe i powinny być wprowadzane jak najwcześniej.

Inne poglądy prezentują niektórzy przedstawiciele sfery gospodarczej i politycy także ze strony opozycji. Uważają oni, że wprowadzanie zmian w trakcie funkcjonowania uzgodnionego systemu rynkowego za niewłaściwe, a wzmacnianie skuteczności funkcjonowania systemu handlu w celu podwyższania cen uprawnień do emisji jest wysoce niekorzystne dla gospodarki polskiej ze względu na jej specyfikę węglową. To jest jednak zagadnienie funkcjonowania naszego państwa w strukturze Unii Europejskiej i starań o racjonalność polityki klimatycznej wspólnoty uwzględniającą zarówno kontekst globalny, jak i specyfikę poszczególnych państw członkowskich.